Als je luistert naar hoogleraar wiskunde Bert Zwart – specialist in extreme value theory, de studie van extreme, zeldzame gebeurtenissen – stuit je snel op een thema in zijn denken: de zucht naar efficiëntie, in bijna alle geledingen van de maatschappij, zegt hij, is dom en gevaarlijk.
‘Kijk’, zegt Zwart. ‘Ik ben hoogleraar wiskunde. Ik hou van cijfers, ik hou van optimaliseren. Het probleem is alleen dat dat vaak niet goed kan, want sommige dingen zijn niet of nauwelijks meetbaar. Dan is voorspellen op basis van historische data zinloos.’ Toch ziet hij het overal. In het bedrijfsleven, in de zorg, bij de overheid; er wordt bezuinigd vanuit het valse vertrouwen dat de toekomst min of meer lijkt op het recente verleden. Maar, zegt Zwart, als de toekomst een keer tegenvalt, als zich een extreme value voordoet, kan de schade enorm zijn.
‘Ik heb twee nieren. Ik heb mijn hele leven waarschijnlijk met één nier aangekund. Ga ik dan een nier verkopen? Historische data zeggen: ja, overbodige nier, nooit nodig gehad, doen.’ Dit is de manier waarop er wordt geoptimaliseerd, gestandaardiseerd, bezuinigd, zegt Zwart. ‘Maar verkoop ik hem? Nee, natuurlijk niet! Wel zo slim om die voor de zekerheid aan te houden. Daarvoor hoef je trouwens geen professor te zijn’, zegt Zwart. ‘Dat is gewoon gezond verstand.’
Zwarte zwanen
Bert Zwart is hoogleraar wiskunde aan de TU Eindhoven en groepsleider Stochastics aan het Centrum Wiskunde & Informatica (CWI) in Amsterdam. In Nederland is hij nog niet erg bekend, maar een enthousiast lezer van zijn werk is dat wel: de belegger, academicus en schrijver Nassim Taleb. Taleb – schrijver van Fooled by Randomness en The Black Swan – waarschuwt al jaren dat onverwachte gebeurtenissen catastrofale schade aan kunnen richten. Precies waar Zwart onderzoek naar doet, ook wel ‘zeldzame gebeurtenissen’, ‘dikke staarten’ of ‘zware staarten’ of ‘extreme waarden’ of ‘zwarte zwanen’ genoemd.
Zwart weet dus wat risico’s zijn; maar het besef van het risico is slechts één ding. Hoe kunnen we ons als maatschappij beter instellen op zeldzame, ontwrichtende gebeurtenissen zoals dit virus?
Een goed begin, zegt Zwart, is wat minder te denken dat het verleden een goede voorspeller is van de toekomst. Die gedachte is de drijvende kracht geweest achter allerlei vormen van efficiency, optimalisatie, en standaardisatie. Woorden die een positieve lading hebben, en het risico dat ermee gepaard gaat, afdekken.
Lees verder op de website van de Correspondent
Bert Zwart kreeg vijf jaar geleden een Vici-beurs voor zijn onderzoek naar zeldzame gebeurtenissen.
