Het verhaal van TRACTION: EU-onderzoek dat verschil maakt

Oktober 2022: in het Gran Teatre del Liceu in Barcelona ging een bijzondere opera in première. La Gata Perduda (De Verdwaalde Kat) was een grootschalige community-opera, mede tot stand gekomen door meer dan 200 bewoners van de arbeiderswijk Raval. De opera won de prestigieuze Max Award voor beste nieuwe productie – de hoogste onderscheiding voor podiumkunsten in Spanje, vergelijkbaar met de Tony Awards in de Verenigde Staten.

Veel van de deelnemers, onder wie veel migranten, repeteerden en wisselden ideeën uit via een online platform, ontwikkeld door onderzoekers van CWI in Amsterdam. Deze ongewone combinatie van opera, technologie en sociale rechtvaardigheid vormde de afsluiting van het driejarige EU-project TRACTION, gefinancierd binnen Horizon 2020. In het project werd opera opnieuw vormgegeven als een kunstvorm voor iedereen – ook voor plattelandsgemeenschappen, jongeren in detentie en mensen die vaak buitengesloten worden van traditionele culturele instellingen.

Culturele democratie

TRACTION had niet alleen als doel om opera toegankelijker te maken. Het stelde iets fundamentelers voor: culturele democratie. Niet langer optreden voor gemeenschappen, maar creëren met hen. Mensen kregen de ruimte om hun eigen verhalen, muzikale taal en publieke identiteit vorm te geven.

La Gata Perduda speelde voor een uitverkocht Liceu en vertelde het verhaal van een gestolen kattenbeeld, maar stond symbool voor veel meer: een diverse gemeenschap die zich verzet tegen onzichtbaarheid en haar stem terug claimt.

Geselecteerd EU-project

TRACTION werd met 39 andere projecten geselecteerd uit tienduizenden door de Europese Unie gefinancierde initiatieven voor de jubileumpublicatie 40 stories, 40 years – EU research & innovation.

De technologie achter inclusie

Centraal in het project stond de Co-creation Space (CCS), een online platform ontwikkeld door de Distributed and Interactive Systems (DIS) groep van CWI. De tool functioneerde als een besloten sociaal netwerk voor creatieve samenwerking. Deelnemers konden er repetitiemateriaal uploaden, elkaars werk becommentariëren, elkaar aanmoedigen en gezamenlijk performances opbouwen.

De tool werd uitgebreid getest met amateurkoren die La Gata Perduda voorbereidden, en werd ook ingezet op het Ierse platteland, waar jongeren samen nieuwe muziek maakten met alledaagse voorwerpen als instrumenten.

Het platform maakt deel uit van een bredere onderzoekslijn naar intelligente systemen die vertrekken vanuit de menselijke ervaring. De uitdaging was om creatieve samenwerking mogelijk te maken over grenzen van taal, opleidingsniveau en digitale vaardigheid heen, zonder het proces aan zeggingskracht of veiligheid te laten inboeten. (Zie video hieronder voor uitleg over de CCS. Tekst gaat verder onder de video)

Gebruiker centraal, kunstenaar als leidraad

Vanaf het begin werkte het DIS-team vanuit het principe dat alle betrokkenen actief meewerken aan de ontwikkeling van de CCS. Dat gebeurde onder meer door focusgroepen met proefpartners, co-designsessies met gebruikers en het iteratief testen van interfaces. Gebruikers vroegen om functies zoals visuele privacy-instellingen, eenvoudige mediabewerking en de mogelijkheid om concepten op te slaan of groepsinhoud te filteren. Deze wensen werden gedurende het ontwikkelproces geïntegreerd.

De tool groeide in functionaliteit: van een ruimte om geluidsopnames te delen en te becommentariëren in Ierland, tot een volwaardig productie- en repetitieplatform in Barcelona. Deelnemers aan La Gata Perduda gebruikten het platform niet alleen om muziek en choreografie te leren, maar ook om onderling vertrouwen op te bouwen en te reflecteren op hun artistieke proces.

Kunst, onderzoek en erkenning

De resultaten van TRACTION reikten verder dan het podium. Het project leverde meerdere open-source tools op, publiceerde beleidsadviezen over artistieke co-creatie, en ontwikkelde nieuwe evaluatiemethoden voor de rol van technologie in culturele inclusie. De CCS-software en bijbehorende onderzoeksresultaten blijven beschikbaar voor nieuwe initiatieven in Europa.

Voor CWI is het project een praktijkvoorbeeld van hoe fundamenteel onderzoek naar mensgerichte systemen kan bijdragen aan maatschappelijke impact: niet door ze te versimpelen, maar door er zorgvuldig voor te ontwerpen. In een tijd van digitale ongelijkheid en groeiende maatschappelijke verschillen, reiken de lessen van TRACTION verder dan de operazaal.

Door opera terug te geven aan mensen die vaak buiten de culturele instellingen vallen, en hen digitale middelen te bieden om zich collectief uit te drukken, liet TRACTION zien hoe technologie – mits zorgvuldig en gezamenlijk ontworpen – kan bijdragen aan een inclusiever Europa.