David Chaum (1955) is een van de belangrijkste pioniers in encryptie. Het onderzoek van de voormalig CWI-onderzoeker legde de technologische basis voor blockchain en bitcoin. In 2019 eert CWI hem met een Dijkstra Fellowship.
De ‘Godfather of Cryptocurrency’ wordt hij wel genoemd. Al in 1990, toen het grote publiek nog nooit van het internet had gehoord, richtte hij DigiCash op: een bedrijf dat financiële instellingen een systeem kon leveren voor veilige en anonieme digitale microbetalingen. Dat het hoofdkantoor van DigiCash zich op het Science Park in Amsterdam-Oost bevond, was geen toeval. Chaum was sinds de tweede helft van de jaren ’80 aan het CWI verbonden als hoofd van de afdeling cryptografie. In 1982 had hij een baanbrekende dissertatie geschreven over de manier waarop een blockchain-achtige technologie zou kunnen worden ontwikkeld om digitale transacties mogelijk te maken zonder dat daar een toezichthoudende autoriteit – zoals een bank of creditcardmaatschappij – voor nodig was. Nadat hij in datzelfde jaar de International Association for Cryptologic Research had opgericht, was zijn ster razendsnel gestegen. Tegen de tijd dat hij in Amsterdam arriveerde, werd hij door vakgenoten beschouwd als een van de allerbeste cryptografiedeskundigen ter wereld.
Chaum was – en is – echter meer dan een uitmuntend wiskundige en computerwetenschapper. Hij werd gedreven door het ideaal dat machthebbers geen controle dienen te hebben over de digitale levens van burgers. “Het verschil tussen een slecht elektronisch contant-geldsysteem en een goed ontwikkeld digitaal contant-geldsysteem is dat het eerste dictatuur betekent en het tweede democratie,” zei hij ooit.
Hij bedoelde daarmee dat munten en bankbiljetten weliswaar achterhaald lijken, maar dat deze over één onvoorstelbaar waardevolle eigenschap beschikken: ze maken transacties mogelijk die volstrekt anoniem zijn. Elektronische betalingen daarentegen zijn altijd terug te voeren op de betrokken partijen. Dat kan voordelig zijn bij het opstromen van verdachte geldstromen, maar in bredere context kan het een samenleving ook schade berokkenen. Chaum zet zich al zijn hele leven in om transacties – ook de meest minimale – tussen individuen mogelijk te maken die volkomen ontraceerbaar zijn door derden.
Digicash was zijn eerste poging dit in praktijk te brengen. Om elke schijn van belangenverstrengeling te vermijden, vertrok hij bij het CWI om vlak om de hoek, in het Matrix Innovation Center, zijn bedrijf op te zetten. Veilige ‘smart cards’ waren het eerste succesvolle product van Digicash. In 1993 presenteerde Chaum eCash, een technologie om veilig en anoniem betalingen te doen over het nog jonge internet. Het product werd wereldwijd geprezen als baanbrekend. De bank ING wilde er graag in investeren, terwijl Microsoft de technologie wenste te integreren in Windows 95. Ook andere grote partijen toonden belangstelling.
In dit vroege internettijdperk volgden de ontwikkelingen elkaar echter in adembenemend tempo op. Achteraf kan worden geconcludeerd dat Chaum zijn tijd ver vooruit was – te ver. Toen e-commerce in de late jaren negentig enorm begon te groeien, waren het vooral de creditcard-maatschappijen die daar munt uit wisten te slaan. Een creditcard was dan wel niet de veiligste en meest economische manier om zaken te doen op het internet, maar de consumenten hadden ze nu eenmaal al en waren gewend aan het gebruik ervan. Ook banken bleken uiteindelijk liever voor meer conservatieve oplossingen te kiezen, zoals iDEAL. Consumenten op hun beurt bleken er zich totaal niet druk over te maken dat al hun online transacties volkomen zichtbaar waren. Chaum verzuchtte ooit dat dit de tol was van een internet dat door de massa omarmd werd.
Overigens was en is Chaums belangstelling zeker breder dan digitaal geld. Dit blijkt onder meer uit zijn zijn vele initiatieven om de stembusgang minder fraudegevoelig te maken. Al in 1981 kwam hij op de proppen met een betrouwbare methode voor elektronisch stemmen die de keuze van de burger geheim houdt. In 2010 publiceerde hij (samen met anderen) onder de titel Towards Trustworthy Elections een boek over dit vraagstuk.
De opkomst van bitcoin, vanaf 2010, benadrukte het belang van Chaums werk krachtiger dan ooit tevoren. Deze digitale munt is grotendeels gebaseerd op de ideeën die Chaum in de jaren ’80 ontwikkelde. Bitcoin en andere cryptocurrencies zijn inderdaad anoniem en erg veilig. Inmiddels is echter ook duidelijk geworden dat ze flinke technische minpunten hebben. De belangrijkste daarvan is dat bitcoin erg traag is: het duurt lang voordat het systeem een transactie goedkeurt. Dat maakt de digitale munt ongeschikt voor kleine, hoogfrequente betalingen.
Het mag geen verbazing wekken dat de nog altijd zeer actieve Chaum zich op deze complexe materie heeft gestort. Zijn nieuwe bedrijf Elixxir heeft onlangs een alfa-versie van een blockchain online gebracht waarmee berichten kunnen worden uitgewisseld zonder dat er traceerbare sporen op het internet achterblijven in de vorm van zogeheten metadata. Elixxir dient eveneens als platform voor een binnenkort te lanceren digitale munt: de praxxis. Volgens Chaum heeft praxxis de potentie uit te groeien tot het eerste echt digitale contant-geldsysteem. Een transactie – ook de allerkleinste – wordt ontraceerbaar gemaakt door deze te verdeling in een aantal anonieme ‘tokens’, oftewel digitale dubbeltjes en kwartjes zonder herkomstvermelding. Daarnaast is praxxis snel. Een bitcoin-transactie vereist dat de hele blockchain op de hoogte wordt gesteld van de mutatie. Praxxis daarentegen maakt gebruik van ‘fractional endorsement’. Dat wil zeggen dat de transactie kan worden goedgekeurd zonder dat het hele systeem daar betrokken bij hoeft te worden. Chaum heeft berekend dat praxxis snel genoeg is om als betaalmiddel te dienen voor de massa.
Dat David Chaum nog altijd zeer actief is in het bedenken van complexe wiskundige oplossingen voor decentrale, veilige communicatieprotocollen, is het CWI in zeer positieve mate opgevallen. In de jaren ’90 liep hij te ver voor de troepen uit. De computerwereld was te druk bezig met de eigen expansie om zich druk te maken om de privacy-aspecten van een wereldomspannend netwerk. Chaum was een van de allereersten die waarschuwden voor de schaduwzijden ervan. Hij constateerde al zeer vroeg dat een gebrek aan digitale privacy een gebrek aan democratie in de hand werkt. Anno 2019 is dit inzicht zeer actueel: een handvol bedrijven oefent enorme controle uit over alle informatie die individuen, bedrijven, zorginstellingen en overheden online hebben gebracht. Datahandel beïnvloedt inmiddels zelfs verkiezingsuitslagen. David Chaum heeft zijn hele carrière gewijd aan het bestrijden van zulke misstanden. Dat hij nu gelauwerd wordt met de Dijkstra Fellowship, is niet meer dan terecht.
Auteur: Ed Croonenberg
